Thư hằng tuần (số 73) 

Hà Nội, ngày 7 tháng 8 năm 2007 

Tuần trước, tôi đề cập tới việc hai độc giả chê sách của mình. Bức thư đã gây ra một cơn lũ nho nhỏ gần trăm ý kiến bình luận trên blog tôi và một làn sóng các bình luận phản đối trên blog của hai bạn độc giả kia. Một vài độc giả khác của tôi còn lấy cảm hứng từ việc này để viết những bài rất hay về chuyện “chê một tác phẩm”[1]. Tôi đọc bài, đọc ý kiến bình luận, đọc mail động viên của mọi người, cảm thấy nếu mình không đề cập đến chuyện thái độ thưởng thức trong thư tuần tiếp theo thì hơi đáng tiếc. 

Thật ra, tôi nói về vấn đề này rất nhiều lần rồi. Ngay từ bức thư tuần số 6, tôi đã kêu gọi các độc giả đừng đòi quả trứng gà phải to bằng quả trứng đà điểu. Trong một cuộc trả lời phỏng vấn báo điện tử VietNamNet[2], tôi cũng đã từng trích lại lời nhà phê bình Nguyễn Hoà rằng “Dẫu khen hay chê thì các ‘công dân IT’ hãy cư xử một cách có văn hóa” và bày tỏ hy vọng vào một thái độ có trách nhiệm của độc giả khi đưa ra những nhận xét về tác giả, tác phẩm. Sở dĩ tôi nhắc đến một thứ trách nhiệm nghe hơi nặng nề là bởi tôi thấy nhiều người - học vấn cao hẳn hoi - đã quá vô tư, vô tâm, thậm chí đến mức thiếu lịch sự và hơi độc ác, khi đưa ra những lời bình luận về một cuốn sách người đó không ưa cũng như về tác giả của nó. 

Mới đây thôi, tôi đọc được một bài trên blog của một độc giả nam đang học tiến sĩ ở Mỹ chê sách của tôi và một cuốn sách khác cũng thuộc dòng tiểu thuyết giải trí cho đối tượng độc giả nữ trẻ tuổi. Phần chê sách của tôi thì cũng bình thường như bao lời chê theo kiểu “sao trứng gà không bằng trứng đà điểu nhỉ”, tôi chẳng có ý định phản bác. Nhưng phần chê cuốn sách kia thì thực sự có vấn đề! Độc giả ấy không chỉ chê cuốn sách hết lời mà còn đưa ra những phỏng đoán rất chủ quan về tính cách và sức khoẻ tâm thần của tác giả. Thậm chí những lời “phán xét” của anh dành cho tác giả kia còn khó chịu hơn cái câu “mất mỹ quan” mà bạn độc giả hôm trước nói về tôi cơ.  

Tất nhiên, tôi không có thời gian để đua theo một cuộc tranh cãi nhất định sẽ xảy ra trong blog đó nếu tôi vào góp ý nên từ đầu đến cuối tôi chỉ giữ im lặng thôi. Nhưng cái cách nói ấy, cách nghĩ ấy của người mà xưa nay tôi vẫn tưởng là rất chững chạc và thấu đáo ấy khiến tôi băn khoăn không ít. Tại sao tự dưng anh lại bỏ những cuốn sách đầy tính học thuật sâu sắc để đọc truyện giải trí làm gì? Mà sao anh không chọn sách giải trí cho nam giới lại chọn sách giải trí cho phụ nữ, lại còn phụ nữ Việt Nam (!), để rồi lại bực mình vì chúng mà tuôn xa xả trên blog như thế? Tôi chịu, không thể trả lời được, chỉ biết bắt chước người xưa tự bảo rằng mình không phải là người ta, sao biết cái bực của người ta[3]. Nhưng trường hợp của anh nhắc tôi nhớ đến một vấn đề. Đó là việc nên phản ứng thế nào khi gặp phải cuốn sách dở.  

Giờ ta hãy tưởng tượng sách cũng như giống thức ăn, thức uống (tôi gửi lời xin lỗi sách, vì tôi biết có được một cuốn sách vất vả hơn nấu một món ăn hay pha một thứ đồ uống nhiều). Bạn thường làm gì khi nhá phải một món không ngon, nói đúng hơn là một món không hợp khẩu vị? Bạn nhè ra ngay lập tức, cái đó đã hẳn. Bạn hét toáng “ối làng nước ơi, đừng ăn món đấy, kinh tởm lắm, oẹ oẹ oẹ”, hơi ồn ào nhưng cũng hợp lý thôi. Bạn đổ nó xuống cống, hơi lãng phí nhưng có thể chấp nhận được. Bạn vẫn nhắm mắt ăn thêm rồi lại nhắm mắt kêu rằng: “Cái con (thằng) nấu món này đúng là cái dạng dở hơi biết bơi, đẻ non thần kinh chập, &%*#@$” - không, đến đây thì bạn hơi bị quá đáng rồi. Bạn là người có quyền lựa chọn và bạn đã chọn ăn món đó, người nấu không ép bạn, không ai ép bạn cả, đừng gào lên như thế!  

Một món ăn khiến bạn buồn nôn lại rất có thể là bữa tiệc với một người đang đói khát. Cũng như vậy, một cuốn sách không đem đến cái gì hay ho cho người này nhưng lại có tác dụng tốt đẹp với người khác. Tôi đọc Oxford thương yêu thấy không đặc sắc, nhưng những độc giả nhỏ tuổi của tôi lại nhờ nó mà hăm hở chạy thể dục buổi sáng. Bạn đọc Phải lấy người như anh thấy buồn cười vì ngớ ngẩn phi lý nhưng một ai đó đọc lại rơi nước mắt vì bắt gặp quãng đời đã qua của mình. Và ngay cả khi không ai trong chúng ta thấy cái hay của tác phẩm thì biết đâu ba trăm năm lẻ nữa thiên hạ lại khóc lại than… 

Vì vậy, khi gặp một tác phẩm ít ưng ý, bạn hãy nghĩ đơn giản nó không phù hợp với mình rồi để nó sang một bên. Và nếu như không thể tha cho nó cái tội viết dở thì bạn hãy vui lòng bình luận về nó ở mức thiện chí nhất có thể và giữ lại những lời sắc cạnh cho riêng mình. Bởi trong thời đại mà Google có thể kéo mọi thứ đến trước mắt chúng ta, một lần bàn phím sa trên một cái blog để ngỏ của bạn sẽ giết chết niềm vui, cảm hứng công việc, thậm chí cả mạng sống của không chỉ một con gà.  

Có lẽ tôi sẽ còn trở lại đề tài này... 

Trang 

Xem thêm: