Góc đọc sách

11/8 - Paris lạ và Việt Nam quen lắm 

Paris có gì lạ không em?(1) 

Xin thưa là có, có ngày 11/8. Không gây cho người ta cảm giác kinh hoàng vì sự sụp đổ quá nhanh như khi máy bay đâm vào toà tháp đôi WTC New York ngày 11/9, cơn nắng nóng 11/8 là một sự chết chóc mệt mỏi và ngột ngạt. Mười lăm ngàn người đã chết trong đó có rất nhiều người già, trong số những người già xấu số đó có rất nhiều người là khách hàng của công ty mà Liên làm việc. Vậy là đợt nắng nóng kinh hoàng 39 độ trong bóng râm 42 độ trong phòng áp mái đã không trực tiếp giết chết Liên mà, tinh vi hơn, đẩy chị vào một hoàn cảnh không thể không tuyệt vọng. 

Liên là một cô gái quá lứa nhỡ thì, xấu và vụng, mặt nhiều mụn và mắt gườm gườm. Chị có mặt ở Paris sau nhiều nỗ lực không thành của gia đình trong việc kiếm cho chị một tấm chồng người Việt. Người chị dâu hy vọng rằng Paris hoa lệ và nước Pháp đa văn hoá sẽ đón nhận Liên.  

Tất nhiên, một thành phố lớn như Paris đâu có thiếu chỗ cho một người phụ nữ Việt Nam bé nhỏ và câm lặng. Cái cách Paris đối xử với Liên, cái cách những người đang trú chân ở Paris thì quả là đa dạng như chính thành phố mà quận Mười Sáu dành cho người Pháp trắng-sạch-sáng, quận Mười Ba cho phố Tàu và nhà hàng Việt chật-ẩm-bẩn, quận Mười cho những người gốc Ấn Pakistan tối-kín-bí. Liên cứ thế trôi trên những chuyến Metro để gặp lần lượt những con người. Mai Lan vồ vập, Pát chân thành, Hà Mã chi li, Sư tử và Mèo ốm trơ tráo, Bà giáo và Toto no đủ thoả mãn với những người tình ở các nước thế giới thứ ba, My dửng dưng, Tanh bất lực trong hoài niệm... Đó có thể là những người trở thành Parisien (hay Parisienne) sau khi đã là người Việt Nam, Cubano hay Cubana... hay là những người Phờ-răng-xe từ lúc lọt lòng, tất cả hợp thành một Paris không Champs Elysée thênh thang, không Louvre cổ kính, không Moulin Rouge hào nhoáng và không "nhìn tôi qua một nụ cười nhắn nhủ" (2). Gương mặt kinh đô ánh sáng đầy góc cạnh với những khoảng tối càng lúc càng loang rộng. 

Ngoài một Paris thật và xấu xí hơn trong những tấm bưu thiếp, ở "Paris 11 tháng 8", người ta còn gặp một Việt Nam, cũng thật và xấu xí, trong hình bóng đoàn cán bộ sang tham quan, trong hồi ức của Liên… 

Đó là một Việt Nam không thể lẫn đi đâu được bởi những người Việt xấu xí đặc trưng: tuỳ tiện, khôn lỏi, nhận thức kém nhưng lại thích phán xét. Có thể thấy rõ nét xấu ấy trong việc họ nằng nặc đòi thay đổi lịch trình tour du lịch đi tháp Eiffel chỉ vì xe không được đỗ ngay chân tháp (với lý luận “đến Mỹ Sơn họ cũng cho xe vào tận nơi!”), trong việc họ làm phiền những người xung quanh chỉ để tìm đến một quán phở lai căng để ăn tại chỗ và mua vào hộp mang về cho tủ lạnh ăn dần (trong khi chưa đầy ba ngày trước vẫn còn bước ra từ hiệu phở Thìn Bờ Hồ, phở Bát Đàn với cái bụng no ậm ạch, trong khi món ăn bản xứ luôn sẵn sàng), cả trong những gói ruốc thịt và lạc rang húng lìu họ kỳ cạch mang theo trong khối hành lý rỗng vì lần đầu “đi Tây” chưa biết mặt hàng nào bán chạy để đem sang buôn nên đem những thứ nếu không bán được thì cũng cho Việt Kiều làm quà (!) 

Một Việt Nam cũng không thể lẫn đi đâu được với những trường hợp thăng tiến lạ lùng của những người không có chút năng lực cũng như phẩm chất đạo đức. Và Hà Nội hoàn toàn hiện lên trong ký ức của Liên cũng rõ mồn một. Hà Nội của những năm 2000 hẳn hoi với trà sữa trân châu và ô-sin mặc áo hai dây. Đó là chốn mà Liên dù không chút lầm lỗi nhưng cũng chẳng thể quay về. 

Tôi không đủ sâu sắc để đưa ra những nhận xét về bố cục hay kết cấu nhưng "Paris 11 tháng 8" thật sự để lại ấn tượng về một thứ gọi là cuộc sống phơi bày ra giữa những trang sách. Những bài báo từ đủ các nguồn phân tích sự kiện 11/8 để bắt đầu một chương có gì đó hơi không ăn nhập với hầu hết nội dung nhưng lại làm người đọc cảm thấy mình đang ở trong hoàn cảnh đó, đang trải nghiệm, đang phẫn nộ. Hồi tưởng của Liên, những lời kể về quá khứ của Liên, của Mai Lan kéo Hà Nội đến sát chân tháp Eiffel rồi trộn lẫn nó vào Paris đang bị lột trần để tạo nên một bức tranh bi quan đến cùng cực.  

Thuận có giọng văn rất lạ, kiểu viết dàn trải miên man ít xuống dòng ở Chinatown, không hẳn tưng tửng, không hẳn mỉa mai ở cuốn này. Tôi đọc "Paris 11 tháng 8" xong tự dưng có cảm giác văn Thuận hơi giống văn một người bạn thân ưa giễu cợt của mình. Toàn là những trải nghiệm thật và có phần cay đắng nhưng lại được viết ra theo một lối kể lể nhận xét tung hứng rất… nữ nhi thường tình. Hờ, nói lan man trích dẫn thơ văn hoa lá nãy giờ chứ thật ra tôi chỉ định phát biểu là đọc "Paris 11 tháng 8" xong thấy thương những người phụ nữ Việt vô cùng.

(1) và (2) - Trích thơ Nguyên Sa