Góc đọc sách

Cái chết của vua Tsongor, vẳng đâu đây khúc ca Iliade 

Một trong những cuốn sách văn học đầu tiên tôi được đọc là trường ca Iliade của Homère. Cuốn sử thi về cuộc chiến vây thành Troie với những dũng sĩ kiêu hùng và những vị thần bất tử có sức hấp dẫn đặc biệt với một đứa trẻ ưa tưởng tượng. Đến bây giờ, khi đã trở thành một người lớn ưa tưởng tượng, tôi vẫn dành nhiều cảm tình cho những cuốn sách có hơi hướng sử thi. Và Cái chết của vua Tsongor là một trong những cuốn như thế. 

Giống như Iliade, Cái chết của vua Tsongor cũng kể một cuộc chiến vây thành - kinh thành Massaba tráng lệ nằm giữa hoang mạc châu Phi bao la. Cuộc chiến ấy, cũng giống như cuộc chiến vây thành Troie, bắt đầu vì một người con gái. Nàng Hélène của châu Phi cũng mang thân phận rất đỗi cao quý, con gái duy nhất của đức vua Tsongor. Tên của nàng là Samilia. Thuở ấu thơ, trong một lần vui miệng tinh nghịch, nàng có hứa sẽ lấy Sango Kerim, người bạn thanh mai trúc mã - con nuôi của cha nàng. Thời gian qua đi, Sango Kerim chu du phương xa, lời hẹn ước ngây ngô của hai đứa trẻ đã dần trôi vào quên lãng. Samilia ưng thuận làm cô dâu trong cuộc hôn nhân do cha sắp đặt với Kouame - hoàng tử vùng đất muối. 

Nhưng ngay trước lúc đám rước lễ vật của nhà trai tiến vào Massaba thì Sango Kerim trở về cùng một đạo quân du mục, đòi nàng thực hiện lời hứa năm xưa. Đức vua Tsongor không biết quyết định thế nào để vẹn cả mấy đàng vì hai chàng trai đều xứng đáng mà ông chỉ có một người con gái. Nguy cơ của một cuộc chiến tranh giành đang đến rất gần. Cuối cùng, vị vua - vị dũng tướng đã vào sinh ra tử cả cuộc đời, lựa chọn một giải pháp mà ông cho là sẽ ngăn được máu chảy: Kết liễu đời mình. Nhưng cái chết ấy đã trở nên vô nghĩa, cuộc chiến vẫn nổ ra và ngày càng tàn khốc trước sự bất lực của vua Tsongor - nay chỉ là một linh hồn chưa siêu thoát. 

Trong cái không gian châu Phi với những bình nguyên khô nóng trải dài và những dòng sông hung dữ cuộn chảy, những nhân vật hành xử thật lạ lùng nhưng cũng thật quen thuộc. Không có luật pháp hay những điều ước quốc tế ràng buộc, họ chỉ đối xử với nhau bằng những nguyên tắc sống cơ bản nhất của con người như danh dự, tình ruột thịt, tình bạn… Đôi khi, những nguyên tắc này mâu thuẫn với nhau, và các nhân vật phải lựa chọn. Và ở một cuốn sử thi thì hiếm khi thấy các nhân vật hối hận dằn vặt về sự lựa chọn của mình. Samilia ở bên Sango Kerim cho trọn lời hứa ngày thơ dại nhưng cũng tìm đến dâng hiến cho Kouame. Chiến binh Galash cứ đứng bên dòng sông nguyền rủa vua Tsongor dù năm tháng qua đi, sức lực chẳng còn. Chỉ có một người hối tiếc, bất ngờ thay, đó chính là đức vua Tsongor…. 

Với nhiều trường đoạn mô tả cuộc giao tranh ác liệt, những chiến binh man dại, những bùa phép thần bí, Cái chết của vua Tsongor ném người đọc vào một thời kỳ xa xưa, vừa mông muội vừa khoáng đạt. Laurent Gaudé đã chọn lối kể đơn giản như lời của những người hát rong trên những đường xa thời cổ đại. Nó vừa đủ hấp dẫn để cuốn ta vào câu chuyện mà lại làm cho những tình tiết đặc trưng của chiến tranh đỡ gớm ghiếc hơn, mùi máu bớt tanh, vết thương bớt đau, cái chết và cõi âm bớt ghê rợn, tất cả mờ dịu đi như được phủ lớp màng mỏng tối màu. Thật không có cách diễn đạt nào phù hợp hơn cho một câu chuyện đầy tính sử thi như thế! 

Đọc Cái chết của vua Tsongor, đọc những trang sách ngồn ngộn kiến thức về châu Phi và thấp thoáng hình ảnh phương Đông, đọc những ẩn dụ về sự vô nghĩa của lòng tham và chiến tranh, về vòng quay hưng thịnh - suy tàn, tôi chợt nhìn lên cuốn Iliade ở góc bên phải giá sách. Không, tôi không định so sánh (so Laurent Gaudé - người đương thời - hai giải Goncourt với Homère - người thiên cổ - hai mắt mù loà thì thật chẳng ra làm sao). Tôi chỉ định đặt hai cuốn Iliade và Cái chết của vua Tsongor cạnh nhau thôi.

Cái chết của vua Tsongor - Tố Châu dịch - NXB Đà Nẵng