Góc đọc sách

Mê man vì lợn (*)

Nhắc đến tác giả Nguyễn Xuân Khánh, đám độc giả đầu xanh trong sáu năm đầu thế kỷ này tất thảy đều lắc đầu lè lưỡi. Cụ ấy ngót 80 tuổi rồi, người Hà Nội gốc đấy, độc giả mới quen tên của cụ, sách của cụ được sáu bảy năm chứ mấy. Mà sách cũng nhiều nhặn gì đâu, có hai cuốn thôi, Hồ Quý Ly và Mẫu Thượng Ngàn, toàn viết về chuyện xưa cảnh cũ. Nhưng cả hai cuốn đều ngót ngàn trang bìa cứng khổ 13,5 x 20,5 cm (kiểu bìa và cỡ thường dành riêng cho các đầu sách danh tiếng), đều nhận được những lời ca ngợi của các nhà phê bình trên khắp các tờ báo uy tín, đều đoạt những giải thưởng tiểu thuyết lớn, và sau cùng nhưng không kém phần quan trọng, đều nằm trong diện bán chạy ở các hiệu sách lớn nhỏ, thậm chí Hồ Quý Ly còn tái-nối bản đến 15 lần. 

Nhưng đó là tác phẩm của một cụ Nguyễn Xuân Khánh tuổi cổ lai hy, còn khi nhà văn mới ở tuổi trung niên, cái tuổi thường được coi là đỉnh cao sáng tạo, thì các tác phẩm của ông ra sao? Tôi đã từng băn khoăn tự hỏi như thế. Đọc Trư cuồng xong, bỗng thấy đỡ băn khoăn đi phần nào.

Theo dòng chữ cuối đoạn kết thì Trư cuồng bằng tuổi tôi, nghĩa là viết xong năm 1982 (còn không biết nó được rục rịch hoài thai trong bao lâu, hình như 9 năm -tôi đã đọc ở đâu đấy). Tác phẩm này không hẳn là một tiểu thuyết, hay nói đúng hơn, đó là một tiểu thuyết không bình thường, không bình thường với cái thời đêm trước đổi mới đã đành, với thời tiểu thuyết ngập blog tiểu thuyết gia ngập mạng này cũng không bình thường nốt. Nó được viết dưới dạng những mẩu ghi chép ngắn - nhật ký của một nhà báo nghèo bị treo bút vì bị cho là có những tư tưởng chống đối, cuộc sống càng lúc càng chật vật với cảnh mẹ già con dại vợ chiến sĩ thi đua, anh ở nhà chăm nuôi 4 con lợn, trong đó có một con lợn lông hung đỏ tên là Lợn Bò. Và cái chủ đề lợn cứ đeo đẳng mãi những ngóc ngách trong sách.

Theo bản điện tử trên Vnthuquan thì tiểu thuyết này chia làm 6 phần, trong đó phần 1 dày dặn nhất, và theo tôi cũng là hấp dẫn hơn cả, nó tả về cuộc sống gắn bó với những con lợn của Hoàng - cựu nhà báo và rất nhiều người quanh anh trong cái thời xa vắng ấy. Khi đó, chiến tranh đã qua đủ lâu để những dư âm ngọt ngào của ngày vui đại thắng phai nhạt, còn những khó khăn bức bối của cảnh sống xếp hàng tem phiếu ngăn sông cấm chợ lạm phát phi mã lại chưa đủ đau đớn dồn nén để bung ra thành một biến chuyển tráo trở theo kiểu Perestroika. Khi đó, con lợn là cứu tinh của nhiều gia đình bất kể là công nhân hay tiến sĩ (giáo sư Văn Như Cương đã từng bảo không phải ông nuôi lợn mà là lợn nuôi ông đấy là gì). Thậm chí, ngay cả những người sống phủ phê trong đặc quyền đặc lợi khi ấy cũng nuôi lợn, như giữ một thứ trang sức, một tấm bảng tiết hạnh hay thanh liêm khả phong trong nhà.

Hoàng thì nuôi lợn vì mưu sinh thật, lợn là đầu cơ nghiệp, là niềm hy vọng và cũng là trung tâm mâu thuẫn trong gia đình khốn khó của anh, vì anh chăm lợn quá, cưng lợn quá, chăm và cưng đến mức bẳn gắt cục cằn điên rồ rồi cuối cùng mê man vì lợn. (Thế nên truyện mới có tên là Trư cuồng - Pigmania, hay trong tác phẩm là poóc xi nô ma ni). Trong cơn mê man kéo dài cả tháng trời ấy, Hoàng chu du về quá khứ, từ quá khứ xa xôi ở một làng quê Bắc Bộ có tục tế Ông Ỉ đến quá khứ gần hơn, thời chống Pháp và thời Cải cách ruộng đất, khi một anh đồ tể được làm cán bộ nhờ đối xử với người thân người ân cũng như đối xử với lợn. Rồi Hoàng tới cả tương lai, nơi con Lợn Bò ti tiện nhà anh lên hương, biến thành tổng thống, thành công dân thứ nhất của một cõi Cực-Thiên-Thai toàn những người được sinh sản vô tính và không biết khóc... (tôi đang tự hỏi đoạn viết về tương lai này có thực sự được tác giả hoàn thành từ những năm đầu thập kỷ 80 hay không, nếu đúng thì khả năng dự báo của ông thật phi thường).

Tóm lại, tôi coi đây là một bán tự truyện của tác giả vì nhân vật chính có rất nhiều điểm giống ông: làm báo, bị treo bút, bị giám sát, bị túng thiếu và nuôi lợn. Giọng văn của một Nguyễn Xuân Khánh tuổi 50 đương nhiên phải khác với Nguyễn Xuân Khánh tuổi 70, vẫn nền nã đấy, vẫn ẩn chứa một vốn hiểu biết về văn hoá ít ai bằng đấy nhưng ít trau chuốt hơn, và đôi chỗ còn hơi lườm rườm hoặc thô ráp không cần thiết nữa. Cũng phải thôi, tác phẩm đề cập trực diện đến những vấn đề bức xúc đương thời với những nhân vật điển hình rất người đương thời mà, làm sao có thể tìm được một khoảng lùi về thời gian và không gian để hư cấu rồi thanh nhã hoá, thần kỳ hoá như Hồ Quý Ly hay Mẫu Thượng Ngàn sau này được. Có lẽ chính vì kiểu viết tưởng như vòng vo ẩn dụ nhưng hoá ra lại vỗ mặt như vậy mà cho đến hơn 20 năm sau, Trư cuồng cũng chỉ được đến với bạn đọc qua con đường kém tính chính thống: internet.

Nhân đọc Trư cuồng của Nguyễn Xuân Khánh - Vnthuquan.net